مقالات علمی

توضیحات

منتشر شده در شنبه, 09 دی 1391 17:07

مدیریت بقایای کشاورزی

خاکورزی حفاظتی در مناطق خشک خاکورزی حفاظتی از دهه ۱۹۴۰ در اروپا و آمریکا به عنوان یک سیستم جایگزین گاوآهن برگردان*دار، به علت خشکسالی¬های بوجود آمده و به منظور جلوگیری از فرسایش آبی و بادی مورد توجه قرار گرفت و کشاورزی بدون شخم برای اولین بار معرفی گردید. علاوه بر حفظ و نگهداری منابع آب و خاک، سلامتی مواد غذایی، حفظ طبیعت و محیط زیست از موارد دیگری است که در شرایط کنونی توجه کشورهای پیشرفته را در استفاده از سیستمهای خاک*ورزی حفاظتی به خود معطوف داشته است.یکی از مشخصات مناطق خشک ونیمه خشک ما پایین بودن رطوبت هوا که موجب افزایش شدت تبخیر وتعرق میشود و در نتیجه باعث افزایش آب مورد نیاز گیاه میگردد که یکی از راههای کاهش تبخیر حفظ بقایای گیاهی در سطح یا نزدیک سطح خاک در مناطق خشک به خصوص در فصل تابستان که میتوان دور آبیاری را افزایش داد واز مشخصات دیگر منطقه فقیر بودن خاک از مواد آلی است که مدیریت بقایای گیاهی از روش های اصلاح و حاصلخیزی این مناطق میباشد . خاکورزی حفاظتی :هدف از خاک*ورزی حفاظتی کاهش شدت عملیات خاک*ورزی و مدیریت بقایای گیاهی موجود در سطح خاک می*باشد. هرگونه تلاش در کم*کردن شدت عملیات خاک*ورزی، کاهش عمق شخم و یا سست و لق*کردن خاک بدون زیر و رو (برگرداندن) کردن آن، خاک*ورزی حفاظتی محسوب می*گردد. در این سیستم پس*مانده*های محصول قبلی تماماً یا قسمتی از آن (حداقل ۳۰ درصد) در سطح یا نزدیک سطح خاک نگهداری می*شود حفظ بقایای گیاهی در سطح یا نزدیک سطح خاک در روش*های خاک*ورزی حفاظتی باعث حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از شستشوی ذرات خاک بر اثر ضــربات باران در اراضی شیب دار و کاهش فرسایش آبی می¬گردد، همچنین کاهش شدت برهم*زدن خاک در سیستم خاک*ورزی حفاظتی از خردشدن و جابجایی زیاد ذرات خاک و پودرشدن آن جلوگیری کرده و باعث کاهش فرسایش بادی *می گردد. چگونگی اعمال خاک¬ورزی حفاظتی در مناطق خشک :برگردان نکردن خاک و حفظ بقایای گیاهی در سطح در صورت عدم اعمال مدیریت صحیح می¬تواند موجب بروز موانعی در کشت محصول بعدی گردد. وجود زیاد علفهای هرز، یکی از مشکلات مشاهده شده در سیستم خاک*ورزی حفاظتی می*باشد. دانه*های باقی*مانده محصول قبلی و بذور علفهای هرز به علت حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک و عدم برگردان **شدن خاک، شرایط مساعدی برای سبزشدن در این روش خاک*ورزی را دارند. این مشکل در تناوب غلات با محصولات ردیفی به علت ریزش بذور غلات از کمباین و قرار گرفتن در ترک¬های زمین و سبز شدن سریع تر آنها نسبت به محصول اصلی بیشتر مشاهده می گردد.علاوه بر آن حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک در خاک*ورزی حفاظتی در طی کشت*های متوالی به خصوص در مناطق با نظام دو کشتی که فرصت کمتری برای پوسیدن* بقایا وجود دارد، تجمع بقایای گیاهی در سطح را به دنبال خواهد داشت. حجم زیاد بقایای گیاهی در سطح خاک، خطر ابتلا به بیماریها و حمله آفات را افزایش می*دهد. در این پروسه عمل کاشت و مبارزه با علفهای هرز با افزایش حجم بقایا به مرور زمان مشکل می گردد.همچنین متفاوت بودن شکل بستر کاشت در دو محصول متوالی (بستر پشته*ای و مسطح) از موانع دیگردر اعمال روش حفاظتی می باشد. بطور مثال غلات در برخی استانهای کشور بصورت مسطح و ذرت بر روی پشته* کاشته می*شود. بنابر این برای اعمال خاک¬ورزی حفاظتی نیاز به یک مدیریت خاص می¬باشد که بتواند مشکلات اشاره شده را تا حد زیادی کاهش دهد. مطالعات و آزمایش¬های انجام شده در ایران مشخص نموده که در بین روش های مختلف مدیریتی که در دنیا در دست اجرا است روش خاک¬ورزی پشته¬ای با شرایط مناطق خشک ایران تطابق بیشتری دارد ازاهداف کلی خاکورزی حفاظتی : کنترل فرسایش افزایش باروری خاک باقی ماندن رطوبت درخاک
افزایش بازده مصرف آب
کاهش مصرف انرژی و نیروی کارگری ومصرف نهاده ها
روش*های خاکورزی حفاظتی
کم*خاک*ورزی و بی*خاک*ورزی دو روش متداول در خاک*ورزی حفاظتی است. در روش کم*خاک*ورزی عملیات بر حسب نوع گیاه و میزان بقایای محصول قبلی تا عمـــق کــافی(۱۵-۸ سانتی متر) برای قرار دادن کود و بذر و مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی انجام می گیرد. در روش بی*خاک*ورزی هیچ نوع عملیات خاک ورزی صورت نمی¬پذیرد و تنها ماشین کاشت کود و بذر را باحداقل به هم خوردگی در خاک قرارمی ¬دهد. در روش بی*خاک*ورزی بقایای گیاهی در سطح خاک(روی خاک) رها می گردند.روش های خاک ورزی حفاظتی در مناطق مختلف دنیا با توجه به شرایط خاک و اقلیم هر منطقه بومی گردیده و از مزایای ویژه ای که برای آن منطقه دارد استفاده می*گردد.مزایای خاک*ورزی حفاظتی در مناطق خشک :حفظ رطوبت خاک
افزایش درجه حرارت خاک در فصل پاییز و تعدیل آن در فصل تابستان افزایش حاصلخیزی خاک پیش¬رس کردن محصول در نظام دو کشتی عملیات انجام شده در کشت گندم در سطح شهرستان:
۱- در روش کم خاکورزی ۵۰۰ ۲هکتار
۲- در روش بی خاکورزی ۱۰۰ هکتار
۳- عملیات ساقه خورد کنی در جاکشت مزارع پنبه۱۲۰ هکتار مشکلات موجود در کشت مستقیم زراعت گندم در شهرستان زرین دشت:الف- مشکلات اساسی موجود:
۱- عدم آگاهی کشاورزان از کشت مستقیم
۲- عدم وجود دستگاه خاکورز مرکب در سطح شهرستان
۳- عدم وجود دستگاه بذر کار کشت مستقیم در سطح شهرستان
ب-مشکلات فنی:
۱- عدم تسطیح مناسب اراضی
۲- رویش سریع علف های هرز قبل از سبز شدن محصول اصلی
۳- عدم تخمین جگالی ظاهری خاک و تشخیص درصد میزان ماده آلی موجود خاک توسط کارشناسان
۴- عدم انتخاب مزارع دارای شرایط نوع کشت( کم خاکورزی؛بی حاکورزی)
پیشنهادات:باتوجه به سابقه دیرینه بعضی از کارشناسان و تجربه چند ساله در کشت و زراعت لذا لازم است که نظرات آنها رامحترم شمرد و در صورت صلاحدید آن را توصیه نمود.لازم است اجرای طرح مدیریت بقایای گیاهی را یک پروژه اجباری دیکته شده تلقی ننمود تا اگر چنانچه جائی نتیجه ای منفی داشت ؛ تبلیغات سوئی علیه این طرح بی نظیر نشود.با توجه به رهیافت های موجود ترویجی در کشور نسبت به فرهنگ سازی و آموزش زارعین اقدام نمود و این مهم نیاز به برنامه ریزی و تخصیص اغتبارات ویژه دارد.